نهال پسته پیوندی (pistacia vera L)

پسته از خانواده آناکاردیاسه (ancardiace) و از جنس پیستاسیا (pistacia)است.

گونه های پسته

جنس پستاسیا به طور عمده یک جنس نیمه گرمسیری است و ده گونه از درختان و درختچه ها را در بر میگیرد. همه این گونه ها برگ های شانه ای و میوه شفت تک بذر دارند و با باد گرده افشانی میشوند.

1.گونه پسته معمولی

درختی خزان دار است که بیش از 8-10 متر ارتفاع و تاج متراکم، گسترده و بزرگ دارد. برگ های آن معمولا 3 و گاهی 5 برگچه ای و براق هستند. میوه ها در شکل های اهلی، بزرگ و در اشکال وحشی کوچک ترند.

2. پیستاسی خنجوک

این گونه در کرمان و جیرفت به نام کسور، در بلوچستان ، مرز ایران و افغانستان به نام خونجک، در فارس به نام گلخونک، در کردستان به نام چاردانقوش و در حومه تهران چاتلانقوش نامیده میشود. درختان این گونه کوچک و خزان اند.

3. پیستاسیا موتیکا

در فارس به آن بنه می گویند. هیکلی درشت و تاجی گرد دارد. ارتفاع آن به 10 تا 12 متر میرسد.

از گونه های دیگر میتوان پیستاسیا آتلانتیکا (p.atlantica) که درخت تناوری به ارتفاع 20 متر است ، پیتاسی تره بنتوس (P.terebenthus) که صمغ آن تربانتین معمولی را میدهد و پیستاسیا اینتجریما (P.integerrima) را که برگ های معطر دارد را نام برد

برگ های پسته شانه ای مرکب است و 3-5 برگچه دارند. پسته کله قوچی و بادامی زرند از 5 برگچه و در اوحدی، ممتاز و خنجری دامغان اغلب از 3 برگچه تشکیل یافته اند.

پسته درختی دو پایه است یعنی گل های نر و ماده آن جدا از هم و روی دو درخت مجزا رار میگیرند. در گرده افشانی و تلقیح این پیاه باد عامل مهمی است. گل های آن به صورت خوشه ای هستند. خوشه نرم، متراکم و زیاد و خوشه ماده تراکم کمی دارد.

میوه پسته از نظر گیاه شناسی جزو میوه های شفت خشک محسوب میشود. برون بر آن نسج نرم، به رنگ سبز یا قرمز روشن است که در زمان رسیدن میوه و خشک شدن آن از پوست دوم یا میان بر جدا میشود. میان بر یا پوست میانی به حالت محکم و استخوانی سفید رنگ است که مغز پسته و پوست درونی یا درون بر را حفظ میکند. پوست سوم یا درون بر میوه غشایی نازک است که اطراف مغز را فرا میگیرد.

مناطق انتشار و اقلیم مناسب پسته

در بالای عرض جغرافیایی 29 درجه شمالی قرار دارند. حد شمالی دامنه رویش درختان پسته تا حدود مدار 42 درجه شمالی در ناحیه ماوراءالنهر پیش رفته است.

درخت پسته نسبت به سرمای شدید زمستان و گرمای زیاد تابستان مقاوم است. از این نظر به درخت انگور شباهت دارد . مانند انگور در زمستان بدون صدمه خوردن تا 20- درجه سانتیگراد را تحمل میکند و در تابستان به 40 درجه گرما مقاومت دارد.

این درخت نسبت به کم آبی و خشکی نیز مقاوم است اما با هوا و زمین مرطوب سازگاری ندارد. علت مقاومت پسته به خشکی به ریشه آن مربوط است.  زیرا ریشه این درخت رشد زیادی دارد و در اعما خاک به طور عمودی نفوذ میکند و خود را در عمق های پایین به رطوبت میرساند.

پسته تا حدودی شوری خاک را تحمل میکند.  این مقاومت به مقدار نمک باعث شده است بعضی از باغداران چنین تصور کنند که نمک ( سدیم کلراید ) برای زندگی درخت لازم است.

مناسب ترین خاک برای پرورش پسته، خاک های لومی شنی است. چون این گیاه ریشه های عمی دارد، برای پرورش آن بهتر است از خاک های عمی و نفوذپذیر استفاده شود.

ازدیاد پسته از طریق کشت بذر و پیوندروی آن انجام میگیرد. بین انواع مختلف پیوند روش شکمی و روش پیوند لوله ای مرسوم است.

چون پسته ریشه های عمیق دارد و در زمان جا به جایی ممکن است صدمه زیادی دیده و خشک شود یا بذر آن را باید پس از استراتیفیه کردن، از ابتدا در زمین اصلی کاشت و بعد از یک تا سه سال در همان محل اصلی پیوند زد، یا اینکه بذر را در کیسه های نایلونی کوچک کاشت و در زمان معین به زمین اصلی انتقال داد و دوم، چون این درخت دو پایه است باید حدود ده درصد از پایه ها در باغ با پیوندک نر پیوند شود.

ارقام پسته

میتوان آن ها را به دو گروه فندقی و بادامی تسیم کرد. در شکل بادامی طول پسته از عرض یا قطر آن بیشتر است به نحوی که شکل کشیده بادامی به آن میدهد، در صورتی که در انواع فندقی تفاوت میان طول و قطر پسته چندان نیست. همچنین در شکل بادامی فاصله دو لب پوست پسته ی خندان، کمتر از همین فاصله در شکل فندقی است.

1.ارقام بادامی

1-1 رقم اکبری

یکی از ارقام تجاری بسیار مهم پسته است که از نظر صادرات و اقتصادی اهمیت زیادی دارد. میوه آن بادامی شکل، کشیده و درشت است. رقمی پر محصول، دیر گل و دیررس است. به علت دیر گل دهی عموما کمتر دچار خسارت سرمای بهاره قرار میگیرد ولی در زمان گل دهی با کمبود گرده و پایان گل دهی درختان نر روبه روست.

2-1 رقم ممتاز

میوه های این رقم بادامی شکل اند و مغز خوشمزه تر از سایر ارقام تجاری هستند. رقمی زود گل است و جزو ارقام دیر رس می باشد.

3-1 رقم خنجری دامغان

از ارقام تجاری پسته در منطقه دامغان و یکی از ارقام بادامی شکل پسته است. دیر گل و متوسط رس است.

4-1 رقم شاه پسند

این رقم نیز تجاری است و در منطقه دامغان تولید میشود. میوه بادامی شکل دارد. رقمی دیر گل و متوسط رس است.

5-1 رقم احمد آقایی

میوه درشت بادامی شکل سفید و پوست استخوانی دارد. رقمی متوسط گل و دیر رس است. در حال حاضر این رقم یکی از مهمترین و بهترین ارقام تجاری پسته کشور است.

6-1 رقم سفید پسته نوق

در منطقه رفسنجان به ویژه در منطقه نو که آب و هوای گرمتری نسبت به فسنجان دارد گسترش یافته است. شکل میوه بادامی کشیده، زود گل و دیر رس است

از دیگر ارقام بادامی پسته میتوان ارقام کله بزی قزوین، بادامی اصفهان، بادامی اردکان و بادامی یزد را نام برد.

2. ارقام فندقی

1-2 رقم کله قوچی

یک رقم معروف است که میوه درشت فندقی شکل دارد و محصول دهی آن خوب است. درصد خندانی آن بیشتر از اوحدی است. نسبت به کمبود آب و مواد غذایی حساس است. زود گل است و به همین دلیل اغلب سال ها در معرض سرمای دیررس بهاره قرار میگیرد. جزو ارقام متوسط رس محسوب میشود.

2-2 رقم اوحدی

یکی دیگر از ارقام معروف تجاری پسته است. با بیشتر مناطق پسته کاری سازگاری دارد. متوسط گل و زودرس است.

3-2 فندق غفوری

میوه ای فندقی شکل با خوشه بندی خوب دارد. متوسط گل و میوه  رسیده آن به رنگ سرخ خاکستری است. از ارقام دیررس محسوب میشود.

ارقام دیگر پسته های فندقی عبارت اند از: پسته فندقی درشت اصفهان، فندقی اردکان و فندقی یزد.

ارقام پسته سایر کشورها

در برخی از کشورهای جهان از جمله یونان، قبرس، ایتالیا، ترکیه، سوریه، اردن و آمریکا نیز ارقامی از پسته کشت میشوند که هیچ یک از نظر کیفیت با پسته های ایرانی قابل مقایسه نیستند. بیشتر محصول پسته آمریکا از رقمی به نام پسته کرمان تشکیل میشود. این رقم یکی از ارقام پسته قدیمی استان کرمان است که شباهت زیادی به رقم مادری خود در مبدا کرمان دارد. البته مغز پسته رقم کرمان محصول آمریکا تفاوت هایی با ارقام ایرانی دارد. این تفاوت وقتی مشهود است که مغز این پسته ها را با چاقوی تیز از کمر دو نیم یا دو لپه کنید. در این صورت در مقطع مغز اغلب آنها حفره ای خالی وجود دارد. این حفره خالی در اثر شرایط اقلیمی مناطق پسته خیز آمریکا به وجود می آید. چون آن منطقه ویژگی های اقلیمی نواحی پسته خیز کرانه های بیابان های کویری ایران را ندارند تا بتوانند مغز پسته را به مرحله کمال برساند.