انگور ( Vitis spp )

این گیاه از تیره Vitaceae و جنس Vitis  است. جنس ویتیس از دو زیر جنس به نام های اوی ویتیس (euvitiis) و موسکادینه (muscadinae) تشکیل شده است. امکان دورگ گیری میان این دو گونه وجود ندارد. گونه های مربوط به زیر جنس اوی ویتیس منشا آسیایی، منشا آسیا- اروپایی و منشا آمریکایی دارد. گونه  vitis vinifea L. منشا آسیایی- اروپایی دارد.

مو، ریشه های قوی دارد و عمق نفوذ آن 3-4 متر است. مو دو نوع جوانه دارد؛ جوانه گل و جوانه برگ. جوانه های برگ پس از رشد تنها برگ تولید میکنند و جوانه های گل پس از شکفتن 1-3 خوشه گل تولید میکنند.

گونه های مختلف مو از نظر بعضی مشخصات با یکدیگر تفاوت هایی دارند. از جمله تفاوت میان شکل برگ آنهاست.

محل رار گرفتن جوانه گل با توجه به رقم انگور متفاوت است. در انگورهای بی دانه مانند انگور سفید بی دانه، جوانه های پایین شاخه بارور نیستند و جوانه های بارور بیشتر بین جوانه چهارم تا دوازدهم متمرکز اند. اما در انگورهای دانه دار مانند انگور عسگری جوانه های پایین مثمر هستند. بنابراین در زمان هرس باید به رقم انگور دقت کرد تا جوانه گل به اشتباه هرس نشود.

بیشتر ارقام انگور گل های کامل دارند و دو جنسی اند، اما برخی از آنها همچون گونه روتوندیفولیا (v.rotundifolia) دو پایه است و در انواع آمریکایی گل ها ناقص هستند.

مناطق انتشار و نیاز اقلیمی

ارقام مهم انگور در ناحیه عرض جغرافیایی 30-50 درجه شمالی و 30-40 درجه جنوبی واقع شده اند. انگور از درختان میوه مناطق معتدل گرم است و نسبت به سرمای شدید زمستان حساسیت دارد و به طور متوسط سرمای 18- ددرجه سانتیگراد را تحمل میکند. این گیاه به تابستان های گرم و زمستان های ملایم نیاز دارد.

نیاز سرمایی مو به نسبت کم است و در بیشتر ارقام با 100-500 ساعت دمای کمتر از 7 درجه سانتیگراد بر آورده میشود؛ ولی در برخی ارقام به حدود 2000 ساعت نیاز دارند. انگورهای اروپایی میتوانند در زمستان سرمای 15- درجه سانتیگراد را تحمل کنند.

انگور مقاوم به خشکی، نیمه مقاوم به شوری خاک و مقاوم به خاک های آهکی است ودر مناطقی که میزان بارندگی بیشتر از 300 میلی متر باشد میتوان به صورت دیم آن را پرورش داد.

ازدیاد انگور توسط قلمه های خشبی که در اواخر پاییز و یا اوایل بهار تهیه میشوند انجام میگیرند. بیشتر قلمه های انگور به راحتی ریشه دار میشوند. اما در برخی از ارقام همچون گونه ویتیس برلاندیری (v.berlandierri) سخت ریشه زا هستند.

ارقام انگور

انگور را از نظر نوع استفاده به دو گروه تقسیم میکنند : الف) کشمشی یا خشکباری . ب) تازه خوری یا مجلسی.

1.ارقام کشمشی یا خشکباری

عمده ترین ویژگی این ارقام داشتن درصد قند بالا در میوه آن است. همچنین حبه های گوشتی آن بدون بذرند و بافت نرمی دارند. در این ارقام اندازه حبه ها متعادل است و حبه ها زود خشک مسشوند. اغلب ارقام این گروه زود رس اند. از مهمتریت ارقام کشمشی یا کنسروی میتوان بی دانه سفید و قرمز، شاهانی، گرمیان ، مایه مو، گزندایی و دیز ماری را نام برد.

1-1          بی دانه سفید و قرمز

این رقم کشمشی نیز نامیده میشود. دو رنگ سفید مایل به زرد و قرمز دارد و از بهترین انگورهای مجلسی است، برای تولید کشمش مرغوب بدون دانه و نیز برای شیره پزی بهکار میرود. طول خوشه آن به نسبت بلند و تراکم متوسط دارد و دم آن سبز رنگ است. حبه ها بدون دانه و گرد و ضخامت پوست آنها متوسط است.

2-1 شاهانی

شاهانی را انگور سلطانی نیز می نامند. در اغلب نقاط مو خیز ایران کاشته میشود. در دو رنگ سفید و قرمز دیده میشود. هر دو نوع آن مصرف تازه خوری دارند و نیز دزر تهیه مویز از آن استفاده میکنند. به علت ضخامت زیاد پوست آن قابل نگهداری است. از آب آن در شیره پزی نیز استفاده میکنند. خوشه های آن استوانه ای متورم و حبه هی متوسط، گرد و دانه دارند. جزو ارقام زودرس به حساب می آید و محصول آن زودتر از بیدانه به بازار عرضه میگردد.

2. انگورهای تازه خوری یا مجلسی

برای تازه خوری مصرف میشوند. باید ظاهری جذاب و کیفیت بالایی داشته باشند. از مهم ترین ویژگی های این ارقام عبارت اند از : مقاومت در برابر حمل و نقل، مقاومت در برابر بیماری ها، اتصال محکم حبه به خوشه، دیر خشک شدن دم خوشه و حبه، تراکم مناسب خوشه، یکنواختی رسیدن حبه ها و رنگ و طعم مناسب.

ارقام عسگری قدرت مقاومت اندکی در برابر حمل و نقل دارند و نیز در بعضی دیگر پس از سپری شدن مدت کوتاهی از چیدن انگورها، دم خوشه یا حبه خشک میشود. از ارقام تازه خوری میتوان ارقام یاقوتی، خلیلی، بی دانه سفید و قرمز، عسگری، سفید فخری، ریش بابا، صاحبی، رشه، شیرازی، لعل سفید و قرمز، قزل اوزوم و رازقی را نام برد.

1-2          عسگری

بیشتر به مصرف تازه خوری میرسد و نیز برای تهیه کشمش از آن استفاده میشود. شاخه ها در سمت انتهایی قرمز و در قسمت پایینی سبز رنگ است. حبه ها تقریبا کشیده و سفید رنگ اند و به سبب داشتن پوست نازک، قابلیتنگهداری خوبی ندارند.جزو انگورهای زودرس محسوب میشود.

2-2 صاحبی

در دو رنگ سفید و قرمز دیده میشود. بیشتر مصرف تازه خوری دارد. شاخه ها در قسمت پایینی سبز رنگ اند. خوشه ها تراک اندکی دارند. شکل خوشه ها تقریبا مخروط کامل بوده و حبه ها بیضی شکل متورم، درشت و هسته دارند. به دلیل ضخامت میوه، قابلیت انباری خوبی دارد. نوع قرمز رنگ آن مرغوب تر است.

3-2 لعل بیدانه

یکی از مهمترین ارقام تازه خوری است. خوشه های متراکم و مخروطی دارد. حبه ها قرمز کروی، بسیار درشت، آبدار و پوست نازکی دارد. با وجود پوست نازک این انگور آن را به شکل آونگ برای مصرف زمستانه نگهداری میکنند.

4-2 حسینی

در نقاط مختلف کشور نام های گوناگونی دارد از جمله آنها گلسین با ماقی ( شصت عروس) و خاتون بارماقی است. بیشتر مصرف تازه خوری دارد. جز ارقام میان رس است و مدت زیادی روی خوشه می ماند. حبه های دانه دار و سفید رنگ این رقم تراکم کمی دارد و به شکل استوانه ای کشیده و میان فرو رفته تا برجسته است.

5-2 ریش بابا

در دو رنگ سفید و قرمز دیده میشود. بیشتر مصرف تازه خوری و مجلسی داشته و به دلیل پوست ضخیم قابلیت نگهداری خوبی دارد. خوشه مخروطی، کوتاه و کاملا متراکم است.  حبه های آن بیضی کشیده و کرم رنگ مایل به کهربایی و خوشه باز، شل و افتاده اند. زمانی که میرسند لکه های هوه ای رنگ روی آنها دیده میشود. حبه ها دانه دار و دیررس اند و قابلیت نگهداری میوه ها خوب است.

6-2 قزل اوزوم

با انگور طلایی که در دو رنگ قرمز ابلق و سفید دیده میشود. یکی از بهترین انگورهای محلی است و مصرف تازه خوری دارد. رقم دیررس است و پوست ضخیم و قابلیت نگهداری خوبی دارد. خوشه ها شل و افتاده و دم خوشه بلند است. حبه ها استوانه ای شکل، درشت و دانه دارند.

7-2 شیرازی

به دو رنگ سیاه و سفیدندو بیشتر مصرف تازه خوری داشته، قابلیت نگهداری آن خوب است و از ارقام دیررس است. شکل خوشه ها مخروط کشیده و دم خوشهها بلند و نیمه خشبی است و حبه های آن بیضی شکل هستند.

8-2 چشم گربه ( پیشیک  گوزی )

بوته پر رشدی دارد که محوطه وسیعی را اشغال میکند. خوشه ها کوچک، حبه ها دانه دار و پوست کلفت و کم آب هستند. طعم این رقم گس و نامرغوب است.

9-2 انگور یاقوتی

رم خیلی زودرسی است که خوشه متراکم دارد. به دو رنگ سفید و سیاه دیده میشود و مصرف تازه خوری دارد.

از سایر انواع انگور میتوان از انگورها ی سلطانی، ملکی و تبرزه، گزندایی را نام برد.

مقاومت به شته فیلوکسرا

شته فیلوکسرا جزو آفات بسیار خطرناک است. این حشره بومی آمریکاست و انگورهای اروپایی بر خلاف انگورهای آمریکایی به آن حساس اند. فیلوکسرا به ریشه و برگ های مو حمله میکند. پیوند ارقام اروپایی روی ارقام آمریکایی انگور، این مشکل بزرگ را از بین میبرد.

از ارقام مقاوم به فیلوکسرا میتوان سه گونه V.riparia و V. rupestris و V. berlandieri را نام برد.

موستان هایی که در اراضی شنی احداث شده اند معمولا از حمله فیلوکسرا در امان اند. به عکس خاک های رسی موعیت مناسبی برای رشد این حشره است.

مقاومت به کلروز آهن

کلروز آهن یکی از مشکلاتی است که در زمین های آهکی رخ میدهد. در این گونه زمین ها به دلیل زیاد کلسیم، جذب آهن از ریشه ها مشکل است. ارقام مقاوم به کلروز آهن B 41 و EM 333 هستند. هریک از این ارقام حاصل تلاقی  V. vinifera × V. berlandieri هستند وبیش از 40 درصد آهک فعال را در خاک تحمل میکنند.

مقاومت به نماتد

نماتدها به مو نیز خسارت وارد میکنند. آنها به طور مستقیم به ریشه صدمه میزنند و یا از آن تغذیه میکنند. میزان مقاومت در برابر نماتدها در پایه V. champini  بالاست.

مقاومت به خشکی و تحمل شوری

تقریبا در هر منطقه ای که بارندگی به اندازه کافی آب مورد نیاز برای درخت را تامین نکند پس از مدتی شوری خاک مسئله ساز میشود. حتی اگر آب مورد استفاده بهترین کیفیت را داشته باشد، خاک، نمک هایی را که در آب حل میشوند در خود دارد. ارقام R 110 و RU 140 در بابر خشکی مقاوم اند. در استان کردستان یک رقم انگور به نام خوشناو شناسایی شده است که به علت داشتن صفاتی مانند عملکرد زیاد، بزرگی خوشه، کیفیت بالای میوه و سازگاری با شرایط دیم و کم آبی اهمیت دارد.

مقاومت به سرما

از میان ارقام داش قره ، خلیلی  ، حسینی ، سفید بی دانه و صاحبی و جوانه های انگور داش قره مقاوم ترین و انگور حسینی حساس ترین رقم به سرما گزارش شده است.