گردو

گیاهی از خانواده ژوگلاندسه (Juglandaceae) و از جنس ژوگلانس (Juglans) است. گونه های مهم گردو را میتوان بر اساس رنگ پوست چوب به دو دسته تقسیم کرد:

الف : گونه هایی با پوست چوب سفید یا خاکستری؛ مانند ، Juglance regia و J. mandshurica

این گونه ها بومی مناط مختلف جهان هستند؛ مهم ترین آنها گردوی ایرانی یا همان گردوی معمولی

(J.regia ) و گونه ی J.cinerea بومی آمریکای شمالی است.

ب : گونه های با چوب و پوست سیاه که همگی بومی آمریکای شمالی هستند؛ مانند J. nigra و J. hindsi که این دو بیشتر به عنوان پایه برای گردوی ایرانی استفاده میشوند.

میوه های گردوی سیاه شرقی طعم مطلوبی دارند؛ ولی کوچک ترند. بیشتر گردو های سیاه میوه هایی با پوست ضخیم دارند و مقاومت آنها به سرما بیشتر از گردوهای ایرانی است.

گردو گیاهی یک پایه است که گل های نر و ماده آن جدا از هم روی شاخه های یکساله تشکیل میشوند. گل های نر به صورت گل آذین سنبله ی دم گربه ای ( شاتون ) در جانب شاخه های یکساله قرار دارند و گل های ماده نیز در نوک شاخه های سال جاری، در گروه های 1 تا 3 تایی و در برخی ارقام در جانب شاخه های یکساله ظاهر میشوند.

جوانه های گردو به 700-1500 ساعت سرمایزیر 7 درجه سانتیگراد نیاز دارند، تا استراحت زمستانی آنها به پایان برسد. اغلب گردوهای ایرانی خودبارور هستند؛ اما حالت ناهمرسی دارند ( باز شدن گلهای نر و ماده معمولا هم زمان نیست ) گرده افشانی گردو توسط باد انجام میگیرد. میوه های گردو از نوع فندقه هستند که در آن فرابر میوه چوبی است و با پوست سبز که منشا برگ دارد احاطه میشود.

درخت گردو در طول تابستان و زمستان، نسبت به گرما و سرمای بیش از حد حساس است. گردو میتواند تا 11- درجه سانتیگراد را تحمل کند، اما سرمای دیررس بهاره به شاخساره های تازه آن آسیب می رساند.

تکثیر گردو

گردو بیشتر با کشت بذر تکثیر میشود. بذرهای گردو برای جوانه زنی، نیازمند سپری کردن یک دوره ی سرما هستند، که این نیاز سرمایی با قرار دادن آنها به مدت 6-8 هفته در دمای حدود 5 درجه سانتیگراد ( دمای یخچال ) در شرایط مرطوب، برطرف میشود.

به دلیل ناخالص بودن بذر گردو، درختان به دست آمده یک دست نیستند و کمتر به پایه ی مادری شباهت دارند.

تنها مزایای کاشت بذر ارزانی قیمت نهال های آن، نسبت به نهال های پیوندی، منتقل نشدن بیماریهای ویروسی و تولید ریشه عمیق حاصل از ریشه چه است، که در مناطق نیمه کوهستانی و یا مناطقی که انجام آبیاری فراهم نیست، کاشت نهال ها را امکان پذیر میسازد.

پیوند وصله ای، نیمانیم زبانه ای و پیوند جانبی مرسوم ترین و موفق ترین روش های پیوند برای گردو است.

برخی از پایه ها با پیوندک های بعضی از ارقام ناسازگاری نشان میدهند. این نوع ناسازگاری موجب بروز بیماری به نام ((خط سیاه)) (black line) میشود. به نحوی که در محل پیوند لایه سیاه رنگی ایجاد میشود و پایه را از پیوندک جدا میکند. البته جریان شیره زیاد از محل زخم و نیز ترشح ماده ای به نام ژوگلون (juglone) نیز ممکن است در گردو موجب بروز چنین عارضه ای شود.

پیوند شاخه با استفاده از روش های گرمایی

روی گیاهانی مانند گردو و فندق کهجوش خوردن پیوند آنها مشکل است، آزمایش های مختلف نشان داده است که اگر محل پیوند برای مدت زمان مشخصی پس از انجام پیوند در دما و رطوبت مناسب نگه داشته شوند موفقیتدر گیرایی پیوند بیشتر است. نهال های گردو را باید پس از انجام عمل پیوند فصل خواب، در طول دوره ی زمستان ( دوره خواب نهال ) به مدت 3 هفته در درون بستر مرطوب و گرم (با دمای حدود 27 درجه سانتیگراد) نگهداری کرد. به نظر میرسد کهاز میان بسترهای مختلف، بستر خاک اره یمرطوب بهتر از سایر بسترهاست؛ به شرطی که رطوبت آن در حدی باشد که وتی در دست میفشارید آبی از آن خارج نشود.

بعد از عمل پیوند شاخه نهال ها را به طور مورب روی لوله آب گرم قرار دهند؛ تا محل پیوند روی لوله آب گرم قرار گیرد. در این شرایط تشکیل بافت پینه یا کالوس (callus) در محل پیوند، سریع است و درصد گیرایی پیوند افزایش می یابد. به جای لوله آب گرم میتوان از یک کابل که از راه الکتریکی گرما

( 24-27 درجه سانتیگراد ) تولید میکند استفاده کرد. روش کالوس زایی با کابل حرارتی (hot callus cable grafthng) در مقایسه با سایر روش های پیوند درصد گیرایی بالاتری دارد.

از برخی روش های دیگر تکثیر رویشی؛ مانند خوابانیدن شاخه، کشت بافت و نامیزیدن (apomixis)  ( تولید جنین و بذر بدون انجام لقاح )، نیز برای تکثیر گردو استفاده میشود. هیبریدهای گردو مانند هیبرید پارادوکس (paradox) را میتوان از طریق قلمه نیز تکثیر نمود.

مناطق انتشار و نیاز اقلیمی

میتوان گفت منشا گردو، ایران و مناطق اطراف آن است به همین دلیل آن را گردوی ایرانی (Persian walnut) می نامند.

ارقام گردو

در فرانسه گردوی فرانکوت (franquette) ، مایت (mayette) ، و پاریزین (parisienne) از ارقام تجاری هستند. رقم سجنوو (sejnovo) از ارقام معمول گردو در یوگسلاوی است.

1.فرانکوت

تنه ی نیمه بلند و به نسبت قوی که برای تهیه ی گردوی خشک و تازه و مغز گردوی مرغوب بسیار مناسب و قابل توصیه است. با آنکه اندازه میوه آن زیاد درشت نیست، به سبب سایر خواص مطلوبی که دارد، از ارقام شناخته شده محسوب میشود. زود به بار مینشیند و محصول زیادی میدهد و مغز آن مرغوب و بازارپسند است. جوانه های جانبی آن بارور نیستند، نسبت به ارقام دیگر یک هفته دیر به بار مینشیند.

این رقم نسبت به باکتریوز حساسیت چندانی ندارد و به سبب خاصیت دیر گلی، اغلب از خطر یخبندان های بهاره در امان می ماند. چون گل نر آن زودتر از گل ماده باز میشود، باید آن را در یک باغ با ارقامی مانند میلانز (meylannaise) یا روند دومونتیناک (ronde de monthgnac)مخلوط بکارند.

2. لارا

واریته ای جدید است که از یک رقم گردوی کالیفرنیایی در آمریکا به دست آمده است. ظرفیت باردهی آن دست کم 50 درصد بالاتر از فرانکوت است. میوه آن جانبی و بسیار زودرس است. تنه نیمه بلند و نیمه گسترده ای دارد. جوانه های آن بعد از ارقام پدرو و هارتلی و 8 روز قبل از فرانکوت باز میشوند. گلنر آن زودتر از گل ماده باز میشود. پس برای احتیاط بهتر است آن را همراه با فرانکوت و روند دومونتیناک بکارند. میوه لارا زودرس است. لارا نسبت به بیماری باکتریوز بخصوص روی شاخه ها حساس است. رقم لارا را میتوان بهترین جایگزین فرانکوت دانست. این رقم را باید در مناطق عاری از یخبندان بهاره بکارند.

3. پدرو (pedro)

رقمی زود بارده است و نسبت به ارقامی که در جوانه های انتهایی بار میدهند 30 تا 50 درصد بیشتر محصول میدهد. میوه های آن درشت استف پوست سنگینی دارد. گرمای شدید تابستان در کیفیت پوست سبز و مغز میوه این رقم تاثیر منفی دارد. رقم گردو دهنده مناسبی است. طعم و کیفیت میوه آن از متوسط پایین تر و به بیماری باکتریوز حساس است.

4. هارتلی (hartley)

واریته ای است که زود به بار مینشیند. مانند پدرو باید آن را در مناطقی کاشت که عاری از یخبندان های بهاره است. میوه اش نیمه زود رس و کیفیت مطلوبی دارد. درختی نیمه قوی تا قوی است. نیمه گسترده، جوانه هایش دو هفته قبل از فرانکوت باز میشوند و شکفتن گل های نر و ماده آن زود هنگام و مقارن با فرانکوت است. میوه هارتلی پیش رس است و محصولی منظم و مطلوب دارد.

هارتلی نسبت به باکتریوز حساسیت نسبی دارد و نسبت به شانکر عمیق پوست که عامل آن

Erwinia rubifaciens است، حساسیت بیشتری نشان میدهد. حساسیت به این بیماری، نقطه ضعفی برای این رقم به حساب می آید.

5. پاریزین (parisienne)

این واریته به دلیل کندی و تاخیر در باردهی چندان اهمیت ندارد. میوه آن مستطیل و اندازه مطلوب دارد. پاریزین دیرگل، قوی و مقاوم به باکتریوز است، که برای کشت نیمه گسترده، مناسب تر از ارقام شناخته شده است.

6. هاوارد (howard)

از ارقامی است که در جوانه های جانبی محصول میدهد. رقم پرمحصولی است و به صورت پرچین کاشته میشود. با اینکه برگ هایش دیر ظاهر میشوند؛ ولی از نظر برداشت محصول رقمی متوسط رس محسوب میشود. میوه های آن درشت، گرد و صاف و به بیماری بلایت مقاوم است.

7. چندلر (chanler)

درختی با قدرت رشد متوسط است که به صورت نیمه قایم رشد میکند. رقم امیدبخشی محسوب میشود. میوه های بزرگ آن بیضی شکل و پوست سبز صاف و تیره رنگی دارد. این رقم را میتوان جزو ارقامی که با پوست عرضه میشوند، همراه با رقم هارتلی به بازار عرضه نمود.

8. سانلند (sunland)

90 درصد از میوه های این رقم در جوانه های جانبی تولید میشوند. میوه های آن خیلی درشت، طویل و بیضی شکل هستند. بسیار زودرس و پر محصول است؛ ولی نسبت به بیماری بلایت و سرمای دیر رس بهاره حساسیت دارد. از ارقام تجاری گردو در ایران میتوان به گردوی پوست کاغذی، نوک کلاغی و ضیاء آبادی قزوین اشاره نمود.