فندق
این درخت متعلق به خانواده ی Betulaceae و جنس Corylus است. یکی از مهمترین گونه های فندق که در اروپا کشت میشود، گونه ی C.avellana ( فندوق کوبنات) (Cobnut) است، که میوه های گرد کوتاه دارد. گونه ی دیگری که بومی جنوب شرق اروپا و قسمت غربی آسیاست و نام علمی آن C.maxima ( فندو اروپایی یا فیلبرت) (Filbert) است. فرق عمده بین این دو گونه در اندازه ی پوست سبز میوه آنها ( گریبانه یا براکت) (Bract) است. در نوع اول این پوست کوتاه و آزاد است و موجب میشود که میوه ها پس از رسیدن به راحتی بریزند؛ این گونه ها را به اصطلاح پوست آزاد می نامند، که برای برداشت زود هنگام مناسب هستند؛ ولی در C.maxima میوه پوست بلندی دارد.
در فندوق های ترکیه ای، پوست سبز میوه خیلی کلفت تر و به طور عمیقی در داخل لب های نیزه مانند چنگال شده است. گریبانه در آن بریده با برگچه های ظریف، متعدد و پیچیده با میوه ی پهن است. از جمله گونه هایی است که پاجوش نمی زند. از دیگر گونه های فندوق میتوان C. chinensis ، C. heterophylla ، C. cornuta ، فندوق تبتی یا C. tibetica و فندق آمریکایی یا C. Americana را نام برد.
فندق، گیاهی یک پایه است که گل های نر و ماده ی آن جدا از هم روی شاخه های یکساله تشکیل میشوند. گل های نر به صورت شاتون در جانب شاخه های یکساله قرار دارند و گل های ماده نیز در جانب و یا انتهای شاخه های یکساله با کلاله ی قرمز رنگ و به صورت خوشه ای ظاهر میشوند. این میوه ها در داخل برگچه هایی به نام گریبانه قرار دارند.
تکثیر فندق بیشتر با استفاده از پاجوش انجام میگیرد؛ ولی میتوان آن را به روش خوابانیدن شاخه و پیوند نیز تکثیر نمود.
میوه ی فند از نظر تلقیح خود ناسازگار است؛ یعنی هیچ یک از ارقام شناخته شده ی آن بدون تلقیح با رقم دیگر، نه تنها قادر به تولید اقتصادی میوه نیستند، بلکه در میان ارقام فندق نیز از نظر قدرت گرده ی گل تفاوت مشاهده میشود.
در مناطقی که زمستان ملایم دارند، گرده افشانی این درخت در زمستان صورت میگیرد؛ اما در مناطقی که زمستان سرد دارند گرده افشانی در اوایل بهار انجام میپذیرد. لولیه گرده از دی ماه تا اواخر خرداد ماه یعنی زمانی که تخمدان میرسدف به حالت رکود باقی می ماند. پس از تلقیح، رشد میوه خیلی سریع است. میوه فندق زمانی می رسد که از پوسته ی خود جدا شود.
نیاز اقلیمی و مناطق انتشار
درختان فندق به زمستان به نسبت سرد و تابستان خنک نیاز دارند. برای رشد و تکامل میوه تابستان خنک و طولانی تر از تابستان گرم و طولانی مناسب تر است.
گرچه جوب فندق در برابر سرمای زیاد ماوم است؛ اما به جوانه های گل فندق در 10- درجه سانتیگراد آسیب جدی وارد میشود؛ زیرا فندق در طول ماه های زمستان شکوفه میدهد و تولید محصول خوب به مناطی محدود میشود که در کنار سطوح بزرگ آب قرار گرفته اند؛ زیرا که سطوح وسیع آب، موجب تعدیل دمای هوا و کاهش اثر سرمای شدید زمستان، در زمان گل دهی میشود. جوانه های برگ فندق، مانند جوانه های برگ سیب، به استراحت بیشتر ( 800-1700 ساعت زیر 7 درجه سانتیگراد )، اما جوانه های گل به استراحت کمتری احتیاج دارند.
ارقام مختلف فند حالت نر پیش رسی و ماده پیش رسی دارند؛ یعنی در صورت بالا بودن دما در اواخر زمستان، حالت نر پیش رسی و در هوای خنک تر حالت ماده پیش رسی ظاهر میشود.
از کاشت فندق در مناطق پست که هوای سرد در آنجا باقی می ماند باید خودداری کرد> بادهای خشک نیز نباید در آن منطقه وجود داشته باشد. مناطقی که بارندگی متوسط دارند و توزیع میزان بارندگی میز در طول فصل مناسب است، برای کاشت موفقیت آمیز فندق خیلی مناسب اند.
ارقام فندق
ارقام ترکیه ای، به علت چسبنده بودن پوسته ی سبز به میوه برای برداشت با دست مناسب اند. بعضی از ارقام اروپایی برای تجارت در سطح خشکبار قابل فرآوری، به طور گسترده پرورش داده می شوند( ارقام نگرت، (Negret) توندا دی جیفونی (Tonda di giffoni) )؛ همچنان که در آمریکا برای تجارت در سطح بزرگ، فندق های بدون پوست سخت (Shell) را پرورش می دهند ( ارقام بارسلونا (Barcelona)، انیس (Ennis) ).
1.رقم بارسلونا
در کشور فرانسه 55 درصد از درختان فندق کاشته شده را این رقم تشکیل میدهد. در این کشور این رقم به نام فندوق کوتارد (Coutard hazelnut) مشهور است. رقمی قوی، نیمه گسترده و نسبت به جنس خاک حساس است و غالبا بدون گریبانه است. به نسبت دیر رس و حساس به یخبندان است. عملکرد آن تا حدودی خوب است. گاهی سال آوری در ان دیده میشود. به کنه یمولد گال میوه (Phytoptus avellanae ) و بلایت باکتریایی (Xanthomomas compestris) حساس است.
2. رقم باتلر (Butler)
رقمی خیلی قوی با تنه ای نیمه کشیده، تولید بالاست و میوه های درشت و کشیده دارد، که آزاد ( بدون گریبانه ) از درخت میریزند. رقم دیر گل و مقاوم به سرما و به باکتر یوز حساس است. حساسیت کمی به کنه ی جوانه ی فندق دارد. این رقم از ارقام گرده دهنده ی آمریکایی به حساب می آید، که به طور گسترده گشت میشود.
3. رقم دوکوتارد (De coutard)
درختی قوی، با تولید خیلی بالا، به نسبت دیررس، میوه ی درشت و به شکل گرد است. این رقم به باکتریوز و فیتوتیت حساس است. وزن مغز میوه ی آن بالا و جدا شدن پوست از مغز آن راحت است.
4. رقم انیس (Ennis)
درختی قوی و کشیده، با محصول خیلی بالا و میوه های درشت با پوست روشن، کمی بیضی و نوک تیز و بسیار بازار پسند است که بدون گریبانه می ریزند. جزو ارقام آجیلی. مقاوم به سرماست. به باکتریوز کمی حساس و به کنه ی جوانه فندق حساسیت بیشتری دارد.
5. رقم نگرت
رقم زراعی بسیار قدیمی است که خاستگاه آن اسپانیاست. فندقی کم درت، به نسبت ضعیف و پاجوش زا، با قامتی نیمه گسترده است. به یخبندان های بهاره بسیار حساس و باردهی آن متوسط رس، تولید آن بالا و دیررس است، که به محض رسیدن میوه اش از درخت میریزد. میوه ای کوچک، بیضی شکل و کمی دو پهلو دارد. این رقم به بیماری های بوتری تیس و پوسیدگی قهوه ای حساس، و به باکتریوز و کنه ی مولد گال، تریبا حساس است.
6. رقم توندا دی جیفونی
رقمی ایتالیایی و بسیار قدیمی است. توندا درختی قوی، پاجوش زا، با قامتی نیمه گسترده است که حساس به سرمای بهاره و تولید بالا و دیررس دارد. رقمی زود گل که گریبانه ی گوشتالود و خیلی کرکدار دارد و مغز آن درشت است. توندا، از نظر مقاومت در خاک های مختلف قابل توجه است و با هر نوع خاک زراعی سازگاری دارد.
این رم به کنه ی مولد گال، کمی حساس و به بوتری تیس روی میوه، حساس است.
از ارقام دیگر فندق، سگورب (segorbe) ، لونگ دسپاین (Long d espagne) و مرویل دوبیلر (Merveille de bollwiller) را می توان نام برد. این ارقام با هم سازگاری دارند.