آموزش پیوند گیاهان :

1. پیوند

پیوند نوعی تکثیر غیر جنسی است که در آن قطعه ای از قسمت هوایی گیاه را روی شاخه یا ریشه ی گیاه دیگر به نحوی قرار می دهند که هر دو با هم جوش خورده، و به زندگی ادامه می دهند.

قسمت هوایی یا بالای محل پیوند را که در اثر رشد شاخ و برگ ، گیاه جدیدی تولید می کند (( پیوندک )) (Scion) و قسمتی که پیوندک بر روی آن قرار می گیرد و ریشه دارد ، (( پایه )) (Stock or Rootstock) می نامند.

معایب و محاسن پیوند

معایب روش پیوند این است که نتیجه ی انجام این عمل بندرت همه ی خواسته ها را تأمین نمی کند و گاهی محلی از ساقه ی گیاه که پیوند در آن قسمت انجام گرفته ، حجیم می شود. محاسن پسوند عبارت اند از:

الف) حفظ ویژگی یک کلون

ازدیاد به روش های دیگر غیر جنسی؛ مانند قلمه، خوابانیدن شاخه و جر این ها در بسیاری از گیاهان ؛ ازجمله بیشتر گیاهان میوه، مقدور نیست؛ زیرا قلمه ی این گونه درختان به آسانی ریشه نمی دهند.

ب) استفاده از مزایای ترکیب پایه و پیوندک

هر یک از ارقام درختان، در شرایط خاصی رشد می کنند؛ و با تغییر شرایط ، قسمتی از توانایی خود را برای تولید از دست می دهند. در بیشتر مواقع، برای این که بتوانیم رقم خاصی از یک درخت را در شرایط مختلف از نظر نوع خاک؛ اقلیم و سایر عوامل محیطی پرورش دهیم، لازم است پایه ی مناسب این را پیدا کنیم و رقم مورد نظر را روی آن پایه پیوند کنیم.

ج) تغییر رقم درخت

ممکن است به دلایلی لازم باشد که رقم درختان باغ خود را تغییر دهیم. برای نمونه ، پایین بودن کیفیت و بازار پسند نبودن، پایین بودن عملکرد، خود بارور نبودن رقم موجود و نیاز به رقم گرده دهنده و جز آن.

د) کوتاه کردن دوره ی نونهالی

معمولاً درختانی که از طریق کشت بذر تولید می شوند، دوره ی نو نهالی طولانی تری دارند؛ یعنی ، دیرتر بار می دهند؛ اما این دوره در درختان پیوندی کوتاه تر است. زیرا که پیوندک را از شاخه های بالای درخت که سن بیولوژیکی آنها بیشتر است، انتخاب می کنند.

ه) تشخیص بیماری های ویروسی

گاهی برای تشخیص برخی از ویروس های عامل بیماری گیاهی از روش پیوندی استفاده می شود. بعضی از ارقام یا گونه ی درختان ، حساسیت بیشتری نسبت به بیماری های ویروسی دارند.

این نوع گیاهان را گیاهان شاخص (Indicator) می نامند. با پیوند پایه یا پیوندک آلوده روی گیاه نشانگر، می توان از وجود آلودگی اطلاع پیدا کرد.

ز) ترمیم بخش های آسیب دیده

درختان میوه ، گاهی در اثر برخورد ابزار و ماشین های کشاورزی ، تغذیه جوندگان مانند موش، خرگوش ، عوامل مولد بیماری و یا ناسازگاری پایه با پیوندک آسیب می بینند. برای ترمیم این گونه صدمات، می توان از برخی روش های پیوند ؛ مانند ، پیوند پلی استفاده کرد.

ح) تأمین گرده ی کافی در درختان دو پایه

درمورد درختان دو پایه ؛ مانند  پسته ، می توان شاخه ی نر را روی درخت ماده پسوند زد تا هر سال برای باروری، گرده ی کافی تولید نماید.

ط) جوان کردن درختان مسن

درختانی که پیر هستند و یا خیلی کم میوه می دهند، می توان با انجام عمل پیوند جوان کرد و وادار به باردهی نمود.

ی) استفاده ی تجملاتی

گاهی باغدار مایل است که چند گل یا چند میوه را روی یک درخت داشته باشد؛ برای مثال انواع رز یا انوع زرد آلو ، گوجه ، آلو و هلو را وی یک درخت داشته باشد.

شرایط موفقیت در پوند

برا ی موفقیت در عمل پیوند باید نکات زیر را در نظر گرفت:

الف) متجانس بودن پایه و پیوندک: هر قدر که پایه و پیوندک از نظر گیاه شناسی به هم نزدیک تر باشند، به همان اندازه احتمال گرفتن پیوند بیشتر است. که گاهی پیوند پایه و پیوندک در خویشاوندی نزدیک نیز ممکن است با شکست روبه رو شود، مانند پیوند سیب و گلابی. این دو گیاه ، باوجود آنکه خویشاوندی  خیلی نزدیکی ندارند، باهم جوش خورده، گیاهان قوی و پر محصولی تولید می کنند.

ب) انطباق دو لایه ی زاینده ی پایه و پیوندک : زمان انجام عمل پیوند باید دقت کنیم که لایه یزاینده ی( کامبیوم ) پایه با لایه ی زاینده ی پیوندک ف دست کم در یک نقطه تماس داشته باشند. در غیر این صورت امکان جوش خوردن محل پیوند وجود ندارد.

ج) انتخاب زمان عمل پیوند: همه ی پیوند های شاخه زمانی باید انجام گیرند که پیوندک در حال استراحت است؛ در غیر این صورت ، قبل از اتصال کامل بافت های پایه و پیوندک جوانه های پیوندک شروع به رشد می کنند و آب پیوندک تبخیر و پیوندک خشک می شود.

اما در پیوندهای جوانه، چون پیوندک را زیر پوست پایه قرار می دهیم. پوست پایه باید خیلی راحت کنده شود ( پوست به سادگی از چوب جدا می شود) . معمولاً این عمل زمانی امکان پذیر است که شیره ی گیاهی در حال جریان باشد. این وضعیت به طور عموم در اواخر بهار ( زمان جودرو) و یا اوایل پاییز پیش می آید.

د) مراقبت های پس از انجام پیوند: پوشاندن محل پیوند با چسب پیوند یا نخ پیوند ( بسته به نوع آن ) و محافظت از نهال پیوند شده در مقابل عوامل نامساعد محیطی ، از جمله ی این نکات هستند.

محدوده ی پیوند

عمل پیوند در گیاهانی که لایه ی کامبیوم آوندساز دارند، امکان پذی است. در زیر شاخه های بازدانگان و رده ی گیاهان دو لپه ای که لایه ی کامبیوم دارند، می توان عملپیوند را انجام داد. می تاون به نارنج سه برگ (Poncirus) به عنوان پایه برای مرکبات ، و پایه ی (( به )) برای گلابی اشاره نمود.

آثار متقابل پایه و پیوندک

پایه و پیوندک می توانند برهم تأثیر داشته باشند.

الف) قدرت رشد گیاه

قدرت رشد گیاه حاصل از ترکیب پابه و پیوندک به نوع پایه و پیوندک انتخابی بستگی دارد. بعضی از پایه ها موجب کوتاه شدن درخت می شوند؛ مانند پایه های سیب مالیگ که با توجه به نوع ام ممکن است ارتفاع درخت از حجد استاندارد ان کمتر شود، برای مثال M.9 از این نوع پایه هاست.، باعث می شود که ارتفاع درخت سیب حاصل شده روی آن فقط 25 تا 35 درصد اندازه ی درختان استاندارد بذری باشد.

بعضی از پایه ها ، ضمن کاهش ارتفاع درخت، موجب کاهش عمر درخت نیز می شوند. مثال پایه ی بذری  (( محلب )) (آلوی تلخ) باعث می شود که درختان گیلاس پاکوتاه ، با عمر کمتری تولید شوند.

علاوه بر پایه های کوتاه کننده ، ارتفاع نقطه ای از درخت که در آن عمل پیوند انجام گرفته ، در پا کوتاهی درخت تأثیر دارد. برای مثال ، رقم سیب (( گلدان دلیشز )) (Golden delicious) ، روی پایه ی  M.9 پیوند می شود. اگر محل پیوند 10  ، 20 ، 30 سانتی متر  از سطح خاک بالاتر باشد، اندازه ی ارتفاع درخت در مقایسه با زمانی که پیوند در سطح زمین باشد، به ترتیب 10 ، 20 ، 30 درصد کاهش می یابد. بالا بردن محل پیوند روی پایه های M.9 موجب پاکوتاهی درختان و در نتیجه افزایش تراکم درختان در واحد سطح و بالا رفتن عملکرد در یال های اولیه ی تولید می شود.

ب) وضعیت استقرار گیاه در خاک

بافت خاک در عمق ریشه دهی و وضعیت استقرار آن در خاک تأثیر دارد. با تغییر بافت خاک از شنی به رسی، اگر هر دو نوع خاک عمیق و به خوبی زه کشی شده و فشرده نباشد، عمق ریشه دهی درخت نیز افزایش می یابد. علاوه بر بافت خاک ، خصوصیات ژنتیکی گیاه نیز در این امر دخالت دارد. هر مقدار که نسبت پوست به چوب در ریشه زیاد تر باشد ؛ یعنی، نسبت آوند آبکش زنده به بافت چوبی افزایش یابد، ریشه ها شکننده تر شده و خاصیت استقرار کیاه کاهش میابد. بعضی از پایه ها به علت داشتن ریشه ی ضعیف بدون نصب قیم و یا سیم های نگهدارنده ، در زمین استقرار نمی یابند. پایه های کوتاه کننده  M.7 و M.28 سیب ، نیاز به قیم دارند.

ج) مقاومت در برابر بیماری ها و عوامل محیطی

پایه ها بر میزان مقاومت درختان در مقابل انواع بیماری  ها و نیز سرمای هوا مؤثرند. پایه های نارنج خاصیت مقاومت در برابر سرما را به درختان پیوند شده روی خود انتقال می دهد و پایه های بذری بادام، خاک های آهکی و همچنین خشک را تحمل می کنند.

پوست تنه ی پایه های کوتاه کننده ی سیب ، به علت ضخامت بیشتر ، جوندگان را به خود جذب می کنند. در میان پایه های هلو ، زردآلو نسبت به پایه های بادام ، آلو و خود هلو مقاومت بیشتری در برابر آفات چوب خوار از خود نان می دهد.

د) سن و میزان بار دهی

قدرت پایه در زمان باردهی درخت نیز اثر دارد. در صورت استفاده از پایه های کوتاه کننده، درختان زودتر به بار می نشینند؛ ولی به عکس پایه های قوی سبب تأخیر در باردهی می شوند. همچنین نوع پایه در میزان تولید گل ، میوه و مقدار محصول مؤثر است.

نوع پایه بشدت بر عملکرد یک رقم معین تأثیر می گذارد؛ به وطری که تا 50 درصد اختلاف یا بیشتر در عملکرد یک رقم روی پایه های مختلف می تواند وجود داشته باشد.

ه) کیفیت عملکرد

اگر پایه ی  Pyrus betulaefolia برای گلابی آنجو (Anjou) به کار می رود، میوه ای با لکه های نکروزه ی داخلی در گوشت میوه به دست میآید ( حالتی که به آن له ی چوب پنبه ای می گویند) ، که کیفیت میوه را پایین می آورد. اما چنانچه همان پایه برای گلابی سکل (Seckel) به کار برده شود، میوه ی درشت با کیفیت بالا تولید می شود. گفتنی است که کیفیت گیلاس، هلو و میوه های آجیلی ، زیاد تحت تأثیر پایه نیست.